Wstęp

Gdy myślimy o diecie ketogenicznej, pierwszym skojarzeniem w naszej głowie są ketony — alternatywne paliwo dla mózgu i ciała w warunkach ograniczonego dostępu do glukozy. Ale czy to cała prawda? Okazuje się, że pod powierzchnią klasycznych definicji kryje się znacznie więcej. Jednym z najważniejszych i niedocenianych bohaterów metabolizmu jest… mleczan.

W tym artykule opowiem Ci, jak naprawdę wygląda wykorzystanie energii przez mózg, mięśnie i narządy wewnętrzne podczas ketozy. I dlaczego dieta ketogeniczna nie jest po prostu „paliwem z ketonów”, ale świadomym dostosowaniem źródła energii do aktualnych potrzeb organizmu.

Mleczan — niedoceniane paliwo mózgu

Mleczan – czy to produkt uboczny? Wręcz przeciwnie! Mleczan, produkowany przez mięśnie, a w mózgu przez astrocyty, jest szybko wykorzystywany przez neurony jako źródło energii.

W mózgu funkcjonuje specjalny mechanizm, zwany: astrocytarno-neuronalny szlak mleczanowy (ANLS). Astrocyty pobierają glukozę, przekształcają ją w mleczan i przekazują go neuronom, które wykorzystują go do produkcji ATP. Mleczan nie tylko dostarcza energii — chroni neurony przed stresem oksydacyjnym i wspiera produkcję BDNF, czynnika odpowiadającego za plastyczność mózgu.

Co więcej, w warunkach intensywnej aktywności (np. uczenie się, wysiłek fizyczny), mleczan staje się kluczowym paliwem, które może być wykorzystane szybciej niż ketony.

Dowody naukowe: Magistretti PJ, Allaman I. (2018). Lactate in the brain: from metabolic end-product to signalling molecule. Nature Reviews Neuroscience, 19(4), 235–249. DOI: 10.1038/nrn.2018.19

Ketony — efektywne, ale nie jedyne paliwo

Ketony, takie jak beta-hydroksymaślan, rzeczywiście dostarczają więcej ATP na jednostkę niż mleczan. Są czystym, stabilnym paliwem, które minimalizuje stres oksydacyjny. W stanie ketozy stanowią one główne paliwo dla mózgu.

Ale — i to bardzo ważne — mózg nadal korzysta z mleczanu. Dlaczego? Bo ketony są paliwem stabilnym, ale dostarczanym wolniej, podczas gdy mleczan może być natychmiastowym źródłem energii w sytuacjach nagłego zapotrzebowania. To jak mieć w aucie zarówno ekonomiczny napęd długodystansowy (ketony), jak też turbodoładowanie na żądanie (mleczan).

Jak różne tkanki organizmu gospodarują energią?

• Mózg: preferuje ketony jako paliwo bazowe, ale aktywnie wykorzystuje mleczan podczas wzmożonej aktywności.
• Mięśnie: w fazie adaptacji spalają ketony, ale potem przechodzą głównie na kwasy tłuszczowe i mleczan.
• Serce: uwielbia mleczan i ketony, korzystając z najbardziej wydajnych źródeł energii.
• Wątroba: produkuje ketony, ale sama ich nie spala — do produkcji energii wykorzystuje głównie kwasy tłuszczowe oraz mleczan, który dodatkowo przekształca w glukozę w procesie glukoneogenezy.
• Nerki: elastycznie gospodarują mleczanem i ketonami wedle potrzeb.

To pokazuje, że organizm nie polega tylko na jednym paliwie, ale świadomie przełącza się między dostępnymi źródłami energii.

Esencja diety ketogenicznej — nie ketony, lecz elastyczność

Prawdziwym celem ketozy nie jest zalanie organizmu ketonami. Jest nim odzyskanie metabolicznej elastyczności: zdolności do swobodnego przełączania się między ketonami, mleczanem i glukozą, w zależności od aktualnych potrzeb energetycznych.

Dzięki temu organizm lepiej radzi sobie ze stresem, wysiłkiem, hipoglikemią, a nawet regeneracją neuronów.

Mleczan i nadpobudliwość w ADHD i ASD – nowa hipoteza metaboliczna

W klasycznym ujęciu ADHD i spektrum autyzmu (ASD) często interpretuje się nadpobudliwość ruchową jako objaw patologii – wynik zaburzonej regulacji neuroprzekaźników lub rozwoju układu nerwowego. Jednakże istnieje możliwość innego spojrzenia na ten fenomen.

Na podstawie analizy szlaku astrocytarno-neuronalnego i roli mleczanu jako paliwa mózgu, formułuję hipotezę, że wzmożona aktywność ruchowa u dzieci z ADHD i ASD może być naturalnym mechanizmem kompensacyjnym organizmu.

Mechanizm działania:

• Wzmożony ruch prowadzi do zwiększonej produkcji mleczanu w mięśniach.
• Mleczan dostaje się do krwiobiegu i przekracza barierę krew–mózg za pośrednictwem transporterów MCT ((monocarboxylate transporters – transportery monokarboksylowe).
• W mózgu mleczan pełni funkcję nie tylko źródła energii, ale także bufora stresu oksydacyjnego i regulatora równowagi neuroprzekaźników (glutaminian/GABA).
• Wzrost poziomu mleczanu może chronić neurony przed stresem metabolicznym, stabilizować funkcje mitochondrialne i wspierać neuroplastyczność poprzez stymulację czynnika BDNF(czynnik neurotroficzny pochodzenia mózgowego, który wspiera rozwój i regenerację neuronów).

Wniosek: Nadpobudliwość ruchowa może być adaptacyjnym mechanizmem ochronnym organizmu, który poprzez zwiększoną produkcję mleczanu stara się zmniejszyć uszkodzenia oksydacyjne w delikatnych strukturach mózgowych i wspierać równowagę funkcjonalną neuronów.

Znaczenie kliniczne: Jeśli ta hipoteza zostanie potwierdzona, może to otworzyć nowe kierunki w terapii ADHD i ASD, koncentrujące się na:

• wsparciu metabolicznym (dieta ketogeniczna, optymalizacja transportu mleczanu),
• promowaniu zdrowej aktywności fizycznej jako elementu strategii terapeutycznej,
• ochronie mitochondriów i redukcji stresu oksydacyjnego.

Hipoteza sformułowana i opublikowana po raz pierwszy przez Artur Andrzejewski, działającego pod marką Artur MitoNatura, 29.04.2025r.

Podsumowanie

Dieta ketogeniczna to nie tylko żywienie mózgu ketonami. To nauczenie organizmu inteligentnego zarządzania energią. Mleczan i ketony współpracują, a nie konkurują — dając organizmowi szybkość, stabilność i odporność.

Rozumiejąc tę dynamiczną równowagę, możemy lepiej planować terapie metaboliczne, poprawiać funkcje poznawcze i wspierać organizm w walce z chorobami neurodegeneracyjnymi.

Nadszedł moment, aby spojrzeć na mleczan, nie jako niechciany efekt przemian, lecz jako kluczowego sojusznika w utrzymaniu zdrowia mózgu i całego organizmu.

Autor: Artur MitoNatura (Artur Andrzejewski)

Data publikacji: 29.04.2025r.